Doanh nghiệp Việt đang chịu áp lực ngày càng lớn từ tiêu chuẩn toàn cầu về phát triển bền vững. Những mô hình sản xuất truyền thống dần bộc lộ hạn chếno, buộc doanh nghiệp phải đổi mới để tồn tại và dẫn đầu. Trong bối cảnh ESG trở thành thước đo giá trị, kinh tế tuần hoàn nổi lên như một hướng đi chiến lược, mở ra nhiều cơ hội đột phá.
Kinh tế tuần hoàn là gì? Ví dụ về mô hình kinh tế tuần hoàn là gì?
Kinh tế tuần hoàn (circular economy) là mô hình phát triển trong đó mọi hoạt động từ thiết kế, sản xuất đến tiêu dùng đều hướng tới mục tiêu kéo dài vòng đời vật chất, giảm thiểu chất thải và tái sinh tài nguyên. Khác với kinh tế tuyến tính “khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ”, kinh tế tuần hoàn đặt trọng tâm vào việc tái sử dụng, sửa chữa, tái chế và phục hồi để đóng kín vòng tròn giá trị.
Ba nguyên tắc cốt lõi của mô hình này gồm:
- Bảo tồn tài nguyên tự nhiên thông qua việc ưu tiên vật liệu tái tạo, bảo vệ hệ sinh thái.
- Tối ưu hóa giá trị sử dụng bằng cách tái chế, tái sử dụng để kéo dài tuổi thọ sản phẩm.
- Thiết kế giảm thiểu ô nhiễm ngay từ khâu sản xuất, hạn chế phát sinh rác thải và khí thải.
Ví dụ thực tế: Philips triển khai dịch vụ “chiếu sáng như một dịch vụ” – thay vì bán đèn, công ty cho thuê đèn LED và thu hồi, tái chế linh kiện sau sử dụng. Trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, nhiều tuabin gió hết hạn vận hành được tái chế thành vật liệu xây dựng, giúp tiết kiệm tài nguyên và giảm áp lực xử lý rác thải. Đây chính là những minh chứng rõ nét cho tiềm năng ứng dụng của kinh tế tuần hoàn trong thực tiễn.
Lợi ích của kinh tế tuần hoàn
Việc chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn không chỉ là một giải pháp bền vững mà còn mang lại giá trị kinh tế rõ rệt. Theo nghiên cứu của Accenture Strategy, mô hình này có thể mở ra cơ hội thị trường toàn cầu trị giá khoảng 4.500 tỷ USD và tạo ra hàng triệu việc làm vào năm 2030. Các tập đoàn đa quốc gia đã chủ động áp dụng, coi đây là động lực tăng trưởng dài hạn. Với Việt Nam, báo cáo ISPONRE (2023) chỉ ra rằng áp dụng tuần hoàn có thể giúp tiết kiệm từ 0,5 – 1% GDP mỗi năm nhờ giảm chi phí nguyên liệu và quản lý chất thải, tạo dư địa cho tái đầu tư và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Ở khía cạnh môi trường, lợi ích càng trở nên nổi bật. Việc tái chế, tái sử dụng và kéo dài vòng đời sản phẩm giúp hạn chế khai thác tài nguyên thô, giảm sự suy thoái hệ sinh thái và bảo vệ đa dạng sinh học. Đặc biệt, khoảng 80% tác động môi trường của một sản phẩm được quyết định ngay từ khâu thiết kế, cho thấy vai trò quan trọng của đổi mới sáng tạo trong mô hình tuần hoàn. Nếu triển khai hiệu quả, lượng phát thải khí nhà kính có thể giảm mạnh, góp phần đạt mục tiêu phát triển xanh. Thực tế, châu Âu ghi nhận mỗi người dân thải trung bình 190 kg rác thải bao bì mỗi năm – con số nhấn mạnh tính cấp bách của việc thay đổi mô hình sản xuất và tiêu dùng.
Như vậy, kinh tế tuần hoàn vừa mở ra cơ hội thị trường, vừa mang lại lợi ích môi trường, đồng thời đặt nền móng cho tăng trưởng bền vững trong kỷ nguyên ESG.
Kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh khác gì nhau?
Kinh tế xanh là mô hình phát triển hướng đến tăng trưởng kinh tế gắn liền với việc cắt giảm khí thải carbon, sử dụng năng lượng sạch và bảo vệ hệ sinh thái. Trọng tâm của kinh tế xanh nằm ở việc định hình chính sách, công nghệ và hoạt động sản xuất theo hướng giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời tạo ra việc làm xanh và thúc đẩy phúc lợi xã hội.
Trong khi đó, kinh tế tuần hoàn tập trung vào thiết kế lại chuỗi giá trị sản xuất – tiêu dùng. Thay vì mô hình tuyến tính “khai thác – sản xuất – tiêu thụ – thải bỏ”, kinh tế tuần hoàn khuyến khích tái sử dụng, tái chế, tái sản xuất để kéo dài vòng đời sản phẩm, hạn chế tối đa chất thải và giảm phụ thuộc vào tài nguyên nguyên sinh.
Mối quan hệ giữa hai mô hình có thể hình dung như sau: kinh tế xanh là “tầm nhìn” chiến lược cho một nền kinh tế phát triển bền vững, còn kinh tế tuần hoàn là “công cụ” hiện thực hóa tầm nhìn đó. Một doanh nghiệp theo định hướng xanh sẽ khó đạt được mục tiêu nếu không triển khai các giải pháp tuần hoàn trong hoạt động, từ thiết kế sản phẩm, lựa chọn nguyên liệu đến quản lý chất thải.
Nói cách khác, kinh tế tuần hoàn chính là “hạt nhân vận hành” giúp kinh tế xanh trở nên khả thi, đưa mục tiêu phát triển bền vững từ lý thuyết vào thực tiễn.
Thực trạng và chính sách về kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam
Khung pháp lý và định hướng phát triển
Khái niệm kinh tế tuần hoàn chính thức được đưa vào Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, định nghĩa đây là mô hình kinh tế tối ưu hóa tài nguyên thông qua giảm khai thác nguyên liệu thô, kéo dài vòng đời sản phẩm và hạn chế chất thải. Từ góc nhìn này, Việt Nam không chỉ coi kinh tế tuần hoàn là giải pháp bảo vệ môi trường mà còn là một trụ cột chiến lược trong tiến trình tăng trưởng xanh.
Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2021–2030 đã khẳng định vai trò trung tâm của kinh tế tuần hoàn trong việc tái cấu trúc nền kinh tế, gắn với bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu. Các văn bản pháp lý như Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, Quyết định 687/QĐ-TTg và dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đã bước đầu hình thành một hành lang pháp lý, tạo tiền đề cho doanh nghiệp triển khai các mô hình sản xuất – kinh doanh mới.
>>> Xem thêm: Tăng trưởng xanh nhờ kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam
Cơ hội từ sự chuyển dịch toàn cầu
Trong bối cảnh các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới đều đặt nặng yếu tố phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn trở thành “tấm hộ chiếu xanh” để doanh nghiệp Việt bước vào chuỗi giá trị toàn cầu. Nếu sản phẩm không tuân thủ nguyên tắc tuần hoàn và quy trình sản xuất bền vững, doanh nghiệp khó có thể thâm nhập các thị trường lớn như EU, Nhật Bản. Ngược lại, việc sớm áp dụng mô hình này giúp nâng cao năng suất, tăng sức cạnh tranh, đồng thời tận dụng hiệu quả hơn các nguồn vốn xanh từ các tổ chức quốc tế.
Các chuyên gia như TS. Trần Thị Hồng Minh (Viện CIEM) nhận định: kinh tế tuần hoàn không chỉ thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa mà còn là động lực quan trọng để cải thiện năng suất lao động, cơ cấu lại nền kinh tế và nâng tầm vị thế của doanh nghiệp Việt trong mạng lưới sản xuất toàn cầu.
Những thách thức nội tại
Mặc dù khung pháp lý đã được định hình, việc triển khai vẫn đối diện nhiều rào cản. Thứ nhất, nhận thức chưa đồng bộ: trong khi doanh nghiệp lớn đã bắt đầu chuyển dịch, thì phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa đủ nguồn lực tài chính và nhân sự để áp dụng mô hình mới. Thứ hai, chi phí đầu tư ban đầu cao: việc đổi mới công nghệ, cải tiến quy trình sản xuất và xây dựng hệ sinh thái tuần hoàn cần nguồn vốn lớn, trong khi khả năng tiếp cận tín dụng xanh của doanh nghiệp còn hạn chế. Thứ ba, thể chế và cơ chế phối hợp: các chính sách hiện vẫn phân tán, chưa có sự liên thông đầy đủ giữa các bộ, ngành, địa phương để thúc đẩy mô hình vận hành hiệu quả.
Theo tính toán, Việt Nam cần khoảng 6,8% GDP mỗi năm để thúc đẩy tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn, trong đó ngân sách nhà nước chỉ đáp ứng được khoảng 35%. Phần còn lại đòi hỏi huy động mạnh mẽ từ khu vực tư nhân và nguồn lực quốc tế.
Bài học từ quốc tế và gợi mở cho Việt Nam
Kinh nghiệm từ Thái Lan với mô hình Kinh tế sinh học – tuần hoàn – xanh (BCG) cho thấy, việc lồng ghép các lĩnh vực ưu tiên (nông nghiệp, y tế, năng lượng, du lịch) vào chiến lược tổng thể giúp huy động hiệu quả vốn tự nhiên, vốn con người và vốn xã hội. Đây là bài học đáng tham khảo cho Việt Nam khi xây dựng lộ trình thực thi, bởi kinh tế tuần hoàn không chỉ cần vốn tài chính mà còn đòi hỏi sự tái phân bổ tài nguyên và đổi mới tư duy phát triển.
Ngành ưu tiên và định hướng thử nghiệm
Trong dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia, 9 nhóm ngành được xác định có tiềm năng áp dụng mô hình tuần hoàn, bao gồm: giao thông vận tải, nông nghiệp, xây dựng, quản lý chất thải, công nghiệp chế biến, hóa chất, năng lượng, vật liệu xây dựng và sản xuất hàng tiêu dùng. Giai đoạn đầu sẽ tập trung vào cơ chế thử nghiệm, nhằm tháo gỡ những chồng chéo về pháp lý, tín dụng và công nghệ, trước khi nhân rộng mô hình.
Các chuyên gia cho rằng, thử nghiệm cần gắn với các khu công nghiệp và khu kinh tế, bởi đây là nơi tập trung sản xuất, có khả năng triển khai các mô hình tuần hoàn theo cụm – từ tái chế, tái sử dụng chất thải đến chia sẻ hạ tầng và dịch vụ. Điều này sẽ tạo ra những “hệ sinh thái thu nhỏ”, góp phần hình thành chuỗi cung ứng bền vững.
>>> Xem thêm: Giải mã kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp Việt Nam
Huy động nguồn lực đa chiều
Để hiện thực hóa kinh tế tuần hoàn, cần có sự tham gia đồng bộ từ năm trụ cột: Nhà nước, doanh nghiệp, người dân, khu vực tài chính – tín dụng, và cộng đồng khoa học – công nghệ. Trong đó, vai trò của hệ thống tài chính xanh là đặc biệt quan trọng: phát triển trái phiếu xanh, quỹ đầu tư xanh, tín dụng ưu đãi sẽ giúp doanh nghiệp giảm áp lực vốn đầu tư ban đầu. Song song, phải thúc đẩy chuyển đổi số trong quản trị chuỗi giá trị, nhằm tăng tính minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc.
Kết nối với yêu cầu ESG và tài chính xanh
Trong kỷ nguyên ESG, kinh tế tuần hoàn không chỉ là lựa chọn chính sách mà đã trở thành “chuẩn mực bắt buộc” cho doanh nghiệp nếu muốn tồn tại lâu dài. ESG đòi hỏi doanh nghiệp minh bạch về phát thải, bảo vệ môi trường, gắn phát triển với trách nhiệm xã hội. Việc sớm xây dựng lộ trình và khung hành động cụ thể sẽ giúp Việt Nam tiếp cận nhanh hơn các quỹ tài chính xanh, đồng thời nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Kinh tế tuần hoàn không chỉ là xu thế mà còn là chìa khóa để doanh nghiệp Việt đáp ứng chuẩn ESG và tạo lợi thế cạnh tranh dài hạn. Hãy bắt đầu hành trình chuyển đổi ngay hôm nay để nắm bắt cơ hội, tối ưu nguồn lực và xây dựng tương lai bền vững.
