Ngành du lịch Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa chuyển mình mạnh mẽ, nơi giá trị không chỉ đến từ trải nghiệm mà còn từ cách chúng ta gìn giữ và tái tạo tài nguyên. Khi du lịch gắn liền với trách nhiệm môi trường và phát triển bền vững, doanh nghiệp nào nắm bắt xu hướng này sẽ dẫn đầu cuộc chơi. Kinh tế tuần hoàn trong du lịch vì thế chính là chìa khóa mở ra “cuộc cách mạng xanh” cho ngành du lịch Việt.
Kinh tế tuần hoàn là gì?
Kinh tế tuần hoàn là mô hình phát triển dựa trên nguyên tắc “giảm thiểu – tái sử dụng – tái chế”, hướng tới việc kéo dài vòng đời của sản phẩm và hạn chế tối đa chất thải ra môi trường. Khác với mô hình tuyến tính “khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ”, kinh tế tuần hoàn tạo ra một hệ thống khép kín, nơi chất thải của quá trình này trở thành tài nguyên cho quá trình khác.
Ra đời từ thập niên 1990 tại Anh, mô hình này nhanh chóng được xem là chiến lược kinh tế – môi trường bền vững cho thế kỷ 21. Trong lĩnh vực du lịch, việc áp dụng kinh tế tuần hoàn trong du lịch không chỉ giúp tiết kiệm tài nguyên, giảm ô nhiễm mà còn thúc đẩy các doanh nghiệp xây dựng chuỗi giá trị xanh – bền vững, tạo nên lợi thế cạnh tranh dài hạn trên thị trường.
Vai trò tất yếu của kinh tế tuần hoàn trong xây dựng du lịch bền vững
Trong bối cảnh phát triển toàn cầu hiện nay, kinh tế tuần hoàn trong du lịch đã trở thành yêu cầu cấp thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành. Khi tài nguyên thiên nhiên dần cạn kiệt, lượng rác thải ngày một gia tăng và tác động môi trường trở nên rõ nét hơn, việc chuyển đổi sang mô hình du lịch tuần hoàn chính là “chìa khóa” giúp cân bằng giữa lợi ích kinh tế, xã hội và sinh thái.
Tại Việt Nam, sự phát triển nhanh của du lịch song hành với tốc độ đô thị hóa và gia tăng tiêu dùng đã làm phát sinh khối lượng chất thải khổng lồ. Theo thống kê, mỗi năm nước ta thải ra hơn 1,8 triệu tấn rác nhựa, trong đó phần lớn không được tái chế hoặc thu hồi. Trong khi đó, ngành du lịch – vốn gắn liền với hoạt động tiêu dùng ngắn hạn và sử dụng nhiều sản phẩm dùng một lần – lại là một trong những lĩnh vực góp phần lớn vào lượng chất thải này. Việc khách du lịch trung bình mỗi ngày thải ra từ 5–10 túi ni-lông, vài chai nhựa hay hộp xốp là minh chứng cho thực trạng “phát triển nóng” nhưng thiếu bền vững của ngành.
Không chỉ dừng lại ở rác thải, vấn đề còn nằm ở cách quản lý và nhận thức. Nhiều điểm đến du lịch tại Việt Nam chưa có hệ thống phân loại và xử lý rác hiệu quả, khiến môi trường bị quá tải. Một số doanh nghiệp du lịch vẫn đặt nặng lợi nhuận ngắn hạn, chưa chủ động tích hợp các mô hình tuần hoàn vào hoạt động kinh doanh. Bên cạnh đó, nhiều chính quyền địa phương dù đã nhận thức được tầm quan trọng của phát triển xanh, nhưng công tác thực thi còn chậm và thiếu đồng bộ.
Trong bối cảnh đó, ứng dụng kinh tế tuần hoàn trong du lịch mang đến lời giải khả thi cho bài toán tăng trưởng bền vững. Thay vì mô hình “sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ”, kinh tế tuần hoàn khuyến khích “giảm thiểu – tái sử dụng – tái chế”, giúp kéo dài vòng đời của tài nguyên và hạn chế lượng chất thải phát sinh. Cụ thể, các doanh nghiệp du lịch có thể:
- Tối ưu hóa nguồn lực: sử dụng năng lượng tái tạo, áp dụng thiết kế sinh thái trong cơ sở lưu trú, giảm thiểu nước và điện năng tiêu thụ.
- Giảm phát sinh rác thải: loại bỏ vật liệu dùng một lần, khuyến khích khách du lịch mang theo bình nước cá nhân, sử dụng sản phẩm tái chế.
- Tăng cường tái chế và tái sử dụng: hợp tác với các tổ chức môi trường để xử lý chất thải nhựa, biến rác thành nguyên liệu tái sản xuất.
- Tạo sinh kế cho cộng đồng địa phương: thu mua, tái chế và sáng tạo sản phẩm du lịch thân thiện với môi trường – như mô hình làm túi xách từ vỏ mì gói hay đồ lưu niệm từ rác nhựa.
Khi triển khai đúng hướng, kinh tế tuần hoàn không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của du lịch đến môi trường mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế. Các doanh nghiệp tiết kiệm chi phí vận hành, đồng thời tăng giá trị thương hiệu nhờ gắn liền với hình ảnh “du lịch xanh” – yếu tố ngày càng được du khách quốc tế ưu tiên lựa chọn. Ngoài ra, mô hình này còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của điểm đến, bởi du khách hiện đại ngày càng quan tâm đến trách nhiệm xã hội và dấu chân sinh thái của chuyến đi.
Thực tế, nhiều quốc gia phát triển đã chứng minh tính hiệu quả của mô hình này. Hà Lan là một ví dụ tiêu biểu khi thành phố Amsterdam áp dụng quy trình quản lý rác thải khép kín, tái chế tối đa chất thải hữu cơ trong ngành dịch vụ du lịch. Thụy Điển và Đức cũng đi đầu trong việc sử dụng vật liệu tái chế tại khách sạn, nhà hàng và khuyến khích khách du lịch tham gia vào hoạt động phân loại rác. Những mô hình này không chỉ giảm ô nhiễm mà còn tạo dựng hình ảnh điểm đến văn minh, đáng sống và đáng ghé thăm.
Đối với Việt Nam, việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong du lịch là bước đi chiến lược để hướng đến một ngành “không chỉ phát triển nhanh mà còn phát triển xanh”. Điều này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa doanh nghiệp, chính quyền và cộng đồng. Khi mỗi bên đều nhận thức rõ vai trò của mình – doanh nghiệp áp dụng mô hình sản xuất – tiêu dùng tuần hoàn, chính quyền hoàn thiện chính sách khuyến khích, còn người dân và du khách thay đổi hành vi tiêu dùng – du lịch Việt Nam sẽ tiến gần hơn đến mục tiêu phát triển bền vững, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường.
Tóm lại, kinh tế tuần hoàn không chỉ là giải pháp môi trường mà còn là nền tảng cho sự đổi mới toàn diện của ngành du lịch Việt Nam. Khi được ứng dụng một cách thực chất, mô hình này sẽ mở ra cơ hội lớn để tái cấu trúc ngành theo hướng bền vững, nâng cao giá trị trải nghiệm của du khách, đồng thời góp phần bảo tồn tài nguyên và di sản – những yếu tố cốt lõi làm nên sức hấp dẫn lâu dài của du lịch Việt Nam.
Kinh tế tuần hoàn: Trụ cột chiến lược trong định hướng phát triển của Việt Nam
Trong tiến trình phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn trong du lịch không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là một trụ cột chiến lược giúp Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu tăng trưởng bền vững. Mô hình này hướng đến việc tối ưu hóa vòng đời sản phẩm, hạn chế khai thác tài nguyên thô, tái sử dụng – tái chế – phục hồi giá trị, đồng thời giảm thiểu tối đa lượng chất thải ra môi trường. Đây chính là nền tảng gắn kết giữa ba yếu tố: kinh tế, xã hội và môi trường trong một hệ thống phát triển cân bằng và lâu dài.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của kinh tế tuần hoàn, Chính phủ Việt Nam đã sớm định hướng mô hình này thành chiến lược xuyên suốt. Các chính sách lớn được ban hành trong những năm gần đây không chỉ tạo hành lang pháp lý cho doanh nghiệp mà còn khuyến khích đổi mới sáng tạo, đầu tư công nghệ sạch, và thúc đẩy hợp tác quốc tế. Những bước đi này thể hiện rõ cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc giảm phát thải, chuyển dịch sang nền kinh tế trung hòa carbon và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Cột mốc đáng chú ý là Quyết định số 687/QĐ-TTg ngày 7/6/2022 của Thủ tướng Chính phủ về Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam. Văn kiện này xác lập kinh tế tuần hoàn như một định hướng mang tính quốc gia – chiến lược, đặt mục tiêu vừa thúc đẩy đổi mới mô hình tăng trưởng, vừa tăng cường khả năng cạnh tranh và sức chống chịu của doanh nghiệp. Theo đó, kinh tế tuần hoàn không chỉ giúp nâng cao hiệu suất sản xuất mà còn tái cấu trúc chuỗi giá trị, tạo ra hệ sinh thái liên kết giữa các ngành – trong đó có du lịch, năng lượng, và xây dựng – nhằm đạt đồng thời ba mục tiêu: thịnh vượng kinh tế, bền vững môi trường, và công bằng xã hội.
Để hiện thực hóa mục tiêu này, Nghị định 08/2022/NĐ-CP đã cụ thể hóa hàng loạt giải pháp: tuyên truyền, đào tạo nguồn nhân lực, phát triển công nghệ, kết nối dữ liệu, huy động nguồn vốn, cũng như thúc đẩy hợp tác quốc tế. Đáng chú ý, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch được giao trách nhiệm phát triển cơ sở lưu trú và dịch vụ du lịch thân thiện với môi trường – một bước đi quan trọng để tích hợp kinh tế tuần hoàn vào lĩnh vực du lịch.
Song song đó, các chính sách phát triển du lịch bền vững cũng đã được định hình rõ trong Nghị quyết 08-NQ/TW (2017), Luật Du lịch 2017, và Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030. Tất cả đều nhấn mạnh yêu cầu “phát triển du lịch bền vững, gắn bảo tồn tài nguyên và bảo vệ môi trường”, xem đây là nền tảng để du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Tuy nhiên, phần lớn các văn bản này mới dừng ở hướng tiếp cận “bền vững” mà chưa cụ thể hóa kinh tế tuần hoàn trong du lịch như một công cụ then chốt.
Trong bối cảnh đó, việc tích hợp các nguyên tắc tuần hoàn vào hoạt động du lịch – từ quản lý rác thải, sử dụng năng lượng tái tạo, đến tái chế vật liệu và thiết kế sản phẩm du lịch xanh – sẽ giúp khép kín chuỗi giá trị, giảm thiểu tác động môi trường, đồng thời nâng cao hiệu quả kinh doanh. Đây là cơ hội để doanh nghiệp du lịch Việt Nam chuyển mình theo hướng “xanh hóa” toàn diện, không chỉ đáp ứng yêu cầu pháp lý mà còn tạo lợi thế cạnh tranh trong xu thế toàn cầu hóa.
Sắp tới, các cơ quan quản lý nhà nước cần có bước đi cụ thể hơn nhằm lồng ghép kinh tế tuần hoàn vào chiến lược phát triển du lịch quốc gia, bao gồm:
- Ban hành tiêu chí đánh giá doanh nghiệp du lịch theo mô hình tuần hoàn.
- Xây dựng cơ chế ưu đãi tài chính, tín dụng xanh cho doanh nghiệp áp dụng giải pháp thân thiện môi trường.
- Thúc đẩy hợp tác công – tư để phát triển hạ tầng du lịch xanh.
- Khuyến khích nghiên cứu, chia sẻ kinh nghiệm và nhân rộng mô hình điểm.
Có thể thấy, từ một định hướng chiến lược mang tầm quốc gia, kinh tế tuần hoàn trong du lịch đang dần trở thành một phần không thể tách rời của định hướng phát triển bền vững tại Việt Nam. Khi được triển khai đồng bộ và nhất quán, đây sẽ là đòn bẩy quan trọng giúp ngành du lịch Việt Nam không chỉ phục hồi mạnh mẽ sau khủng hoảng mà còn vững vàng trên hành trình phát triển xanh – thông minh – và cạnh tranh toàn cầu.
Một số giải pháp ứng dụng kinh tế tuần hoàn trong phát triển du lịch bền vững tại Việt Nam
Để hiện thực hóa mô hình kinh tế tuần hoàn trong du lịch, Việt Nam cần triển khai các giải pháp đồng bộ, từ quy hoạch sản phẩm – dịch vụ đến thay đổi hành vi của doanh nghiệp và du khách. Dưới đây là bốn hướng đi then chốt giúp ngành du lịch Việt phát triển bền vững hơn trên nền tảng tuần hoàn tài nguyên.
Phát triển sản phẩm du lịch bền vững theo nguyên tắc tuần hoàn
Cốt lõi của kinh tế tuần hoàn trong du lịch là “giảm thiểu – tái sử dụng – tái tạo”. Ngành du lịch Việt có thể bắt đầu từ việc thiết kế sản phẩm và dịch vụ thân thiện môi trường:
- Ưu tiên sử dụng vật liệu tái chế, tái tạo như gỗ, tre, vải sợi tự nhiên cho nội thất, đồ dùng trong cơ sở lưu trú.
- Ứng dụng năng lượng tái tạo (gió, mặt trời, thủy triều) để vận hành khách sạn, khu nghỉ dưỡng, hạn chế phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch.
- Khuyến khích phát triển các tour du lịch gắn với trải nghiệm xanh: tham quan cánh đồng điện gió, du lịch nhặt rác, trồng cây hay phục hồi sinh cảnh.
Những sáng kiến này không chỉ giảm dấu chân carbon của du lịch, mà còn tạo nên bản sắc thương hiệu cho điểm đến – nơi du khách được trải nghiệm một phong cách sống bền vững thực thụ.
Xây dựng hệ thống quản lý rác thải và tài nguyên hiệu quả
Rác thải du lịch đang là thách thức lớn của nhiều địa phương ven biển và vùng di sản. Để giải bài toán này, các điểm đến cần triển khai:
- Phân loại, tái chế và xử lý rác thải tại nguồn, đặc biệt là rác nhựa dùng một lần.
- Ứng dụng công nghệ xanh trong xử lý nước thải và tái sử dụng nước cho tưới cây, vệ sinh hoặc sản xuất năng lượng.
- Tăng cường giám sát và minh bạch dữ liệu môi trường tại các khu du lịch, giúp doanh nghiệp và du khách cùng tham gia quản lý.
Một hệ thống quản lý rác thải tuần hoàn không chỉ bảo vệ cảnh quan, mà còn tạo giá trị kinh tế mới thông qua việc tái chế, tái sử dụng nguyên liệu – đúng tinh thần “biến chất thải thành tài nguyên”.
Nâng cao nhận thức và hành vi du lịch có trách nhiệm
Chuyển đổi sang du lịch tuần hoàn không thể thành công nếu thiếu sự tham gia của cộng đồng và du khách. Cần có những chương trình truyền thông, giáo dục và hành động cụ thể nhằm:
- Khuyến khích du khách sử dụng phương tiện di chuyển ít phát thải như xe đạp, phương tiện công cộng, xe điện.
- Giảm rác thải nhựa bằng việc mang theo chai nước, túi vải, đồ dùng cá nhân tái sử dụng.
- Tiết kiệm điện, nước và hạn chế tiêu thụ tài nguyên tại nơi lưu trú.
Các hoạt động tuyên truyền nên được lồng ghép trong tour, tại điểm đến hoặc qua các nền tảng số, giúp lan tỏa tinh thần du lịch xanh, từ nhận thức đến hành động thực tế.
Tăng cường hợp tác đa bên, đặt cộng đồng làm trung tâm
Mô hình kinh tế tuần hoàn trong du lịch chỉ phát huy hiệu quả khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, chính quyền, cộng đồng và tổ chức xã hội:
- Doanh nghiệp du lịch cần tái cấu trúc mô hình kinh doanh, chuyển từ “khai thác” sang “tái tạo giá trị” – ví dụ hợp tác với nông dân địa phương cung cấp nguyên liệu sạch, phát triển tour cộng đồng.
- Cộng đồng địa phương đóng vai trò chủ thể, vừa là người bảo vệ tài nguyên, vừa là người trực tiếp hưởng lợi từ hoạt động du lịch bền vững.
- Các cơ quan quản lý cần ban hành chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng xanh và chứng nhận bền vững cho doanh nghiệp áp dụng kinh tế tuần hoàn.
- Các tổ chức môi trường và viện nghiên cứu có thể hỗ trợ bằng công nghệ, đào tạo và đánh giá tác động sinh thái.
Sự đồng hành của các bên sẽ tạo thành “vòng tròn giá trị” – nơi mỗi mắt xích đều góp phần tái tạo tài nguyên, nâng cao chất lượng điểm đến và gia tăng lợi ích kinh tế – xã hội.
Hướng đến tương lai du lịch xanh – kinh tế tuần hoàn làm nền tảng
Việc tích hợp kinh tế tuần hoàn trong du lịch không chỉ giúp giảm áp lực môi trường, mà còn mở ra cơ hội vàng để tái định vị thương hiệu du lịch Việt Nam trong khu vực. Một chiến lược tuần hoàn hiệu quả sẽ:
- Giảm thiểu rác thải và khí thải carbon;
- Tăng giá trị kinh tế cho sản phẩm du lịch xanh;
- Nâng cao trải nghiệm và nhận thức của du khách;
- Củng cố trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp;
- Tạo ra sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương.
Từ góc nhìn dài hạn, kinh tế tuần hoàn trong du lịch không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là con đường giúp Việt Nam phát triển du lịch bền vững, cạnh tranh và có trách nhiệm với tương lai hành tinh.
Kinh tế tuần hoàn trong du lịch không chỉ là lựa chọn khôn ngoan mà còn là hướng đi tất yếu của thời đại mới. Hãy bắt đầu từ những bước nhỏ – thay đổi tư duy, tối ưu nguồn lực, và kiến tạo giá trị dài lâu cho du lịch Việt Nam.
