Rừng không chỉ là lá phổi xanh của Trái Đất mà còn là nguồn sống của hàng triệu loài sinh vật và con người. Khi rừng bị tàn phá, cân bằng sinh thái bị xáo trộn, khí hậu thay đổi và thiên tai gia tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống hàng ngày. Hiểu rõ vai trò của rừng giúp mỗi người hành động có trách nhiệm hơn. Chính vì vậy, bảo vệ môi trường rừng trở thành nhiệm vụ cấp thiết trong xã hội hiện đại.
Bảo vệ môi trường rừng là gì?
Bảo vệ môi trường rừng là tập hợp các hoạt động nhằm duy trì, cải thiện và phục hồi hệ sinh thái rừng, đồng thời ngăn chặn các tác động tiêu cực từ con người và tự nhiên. Điều này bao gồm phòng chống cháy rừng, kiểm soát sâu bệnh, quản lý khai thác gỗ và ứng phó với biến đổi khí hậu. Bảo vệ rừng không chỉ dừng lại ở việc chống phá mà còn mở rộng sang các yếu tố sinh học và phi sinh học, đảm bảo sức khỏe lâu dài cho toàn bộ hệ sinh thái.
Các thách thức hiện nay đối với rừng bao gồm khai thác gỗ bừa bãi, ô nhiễm môi trường, đô thị hóa nhanh và mất cân bằng sinh thái. Một số giải pháp như chứng nhận FSC giúp cân bằng lợi ích kinh tế, xã hội với bảo tồn thiên nhiên, nhưng hiệu quả phụ thuộc vào quy mô và cách áp dụng. Việc bảo vệ ngay cả những khu rừng nhỏ cũng đóng vai trò quan trọng, bởi rừng nhiệt đới và rừng nguyên sinh nhạy cảm với thay đổi vi khí hậu mà chúng tạo ra.
Trong đời sống hiện đại, bảo vệ môi trường rừng không chỉ bảo vệ đa dạng sinh học, mà còn duy trì nguồn nước, điều hòa khí hậu và góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của con người.
Nguyên nhân chính khiến rừng bị phá và môi trường bị hủy hoại
Rừng là lá phổi xanh của hành tinh, đóng vai trò quan trọng trong việc cân bằng hệ sinh thái, điều hòa khí hậu và cung cấp nguồn tài nguyên thiết yếu. Tuy nhiên, quá trình phát triển kinh tế và nhu cầu tiêu dùng của con người đang khiến rừng bị suy giảm nghiêm trọng, dẫn đến những hậu quả khó lường cho môi trường. Việc bảo vệ môi trường rừng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Nguyên nhân chính bao gồm:
- Khai thác gỗ quá mức: Nhu cầu gỗ xây dựng và nguyên liệu công nghiệp khiến rừng tự nhiên bị chặt phá hàng loạt.
- Mở rộng đất nông nghiệp: Chuyển đổi đất rừng sang đất trồng trọt hoặc chăn nuôi làm mất đi diện tích rừng tự nhiên.
- Đốt rừng và cháy rừng: Hoạt động đốt nương rẫy hoặc các vụ cháy tự nhiên gây tổn thất nghiêm trọng cho hệ sinh thái.
- Ô nhiễm môi trường: Chất thải hóa học, nước thải và rác thải công nghiệp làm suy giảm chất lượng đất và nước, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe rừng.
- Tác động từ biến đổi khí hậu: Nắng hạn kéo dài, mưa bất thường và các hiện tượng thời tiết cực đoan làm rừng khó phục hồi.
Việc nhận diện rõ các nguyên nhân trên là bước đầu để thiết lập chiến lược hiệu quả trong bảo vệ môi trường rừng, đảm bảo tương lai bền vững cho cả con người và thiên nhiên.
Hậu quả khi không bảo vệ rừng
Rừng không chỉ là lá phổi xanh của hành tinh mà còn là yếu tố sống còn cho hệ sinh thái và đời sống con người. Khi việc bảo vệ môi trường rừng bị xem nhẹ, hậu quả không chỉ dừng lại ở mất mát cây cối mà còn lan rộng, ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến kinh tế, xã hội và khí hậu.
- Suy giảm đa dạng sinh học: Mất rừng đồng nghĩa với mất đi môi trường sống của hàng triệu loài động thực vật, đẩy nhiều loài đến nguy cơ tuyệt chủng.
- Biến đổi khí hậu tăng tốc: Rừng giữ vai trò quan trọng trong hấp thụ CO₂. Khi rừng bị phá, lượng khí nhà kính gia tăng, dẫn đến nhiệt độ toàn cầu tăng, mưa bão thất thường.
- Xói mòn đất và lũ lụt: Cây cối giúp giữ đất và điều tiết dòng chảy. Thiếu rừng khiến đất bị xói mòn, lũ lụt và sạt lở xảy ra thường xuyên hơn.
- Thiếu nguồn tài nguyên và ảnh hưởng đời sống con người: Rừng cung cấp gỗ, nước sạch và dược liệu. Khi rừng suy giảm, con người mất đi nguồn tài nguyên thiết yếu, đời sống và sinh kế bị ảnh hưởng.
Việc không bảo vệ môi trường rừng không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là mối đe dọa trực tiếp tới sự ổn định và phát triển bền vững của xã hội hiện đại.
Vai trò của rừng và biện pháp bảo vệ rừng ở Việt Nam hiện nay?
Rừng không chỉ là nơi sinh trưởng của cây cối và động vật, mà còn là một hệ sinh thái phức hợp, đóng vai trò thiết yếu trong cân bằng tự nhiên. Theo Luật Lâm nghiệp 2017, rừng là hệ sinh thái gồm cây thân gỗ, tre, nứa, cây họ cau, cùng đất rừng, động vật, nấm và vi sinh vật, có diện tích tối thiểu 0,3 ha và độ tàn che từ 0,1 trở lên.
Rừng mang lại lợi ích thiết thực cho đời sống con người và môi trường. Cây xanh trong rừng tạo oxy và hấp thụ carbon dioxide, giúp điều hòa khí hậu và hạn chế biến đổi khí hậu. Hệ thống rễ cây giữ đất, chống xói mòn, giảm nguy cơ lũ lụt và hạn hán. Đồng thời, rừng là nơi trú ẩn, cung cấp thức ăn và nước cho động vật hoang dã, bảo vệ đa dạng sinh học. Ngoài ra, rừng còn cung cấp nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá như gỗ, lâm sản và dược liệu, đóng góp vào phát triển kinh tế bền vững.
06 biện pháp cấp bách trong việc tăng cường biện pháp bảo vệ rừng, ngăn chặn tình trạng phá rừng trái pháp luật?
Tình trạng phá rừng trái pháp luật vẫn diễn ra ở nhiều khu vực, đòi hỏi các biện pháp quản lý và bảo vệ rừng cấp bách. Theo Công điện 3542/CĐ-BNN-TCLN năm 2018 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, có 06 giải pháp thiết yếu cần triển khai:
1. Kiểm tra, thanh tra và xử lý nghiêm vi phạm
Các cơ quan chức năng cần tiến hành thanh tra, rà soát những tụ điểm phá rừng, điều tra và xử lý nghiêm minh các vụ vi phạm theo quy định pháp luật. Việc công khai kết quả xử lý giúp nâng cao sự tham gia và giám sát của cộng đồng, tạo sức ép xã hội đối với các hành vi phá rừng.
2. Chịu trách nhiệm người quản lý rừng
Chủ rừng, tổ chức và cá nhân có trách nhiệm quản lý bảo vệ rừng phải bị kiểm điểm, xử lý khi thiếu trách nhiệm, không phát hiện hoặc ngăn chặn kịp thời hành vi phá rừng. Việc kiên quyết loại bỏ những cán bộ thoái hóa, biến chất ra khỏi cơ quan công quyền sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản lý rừng.
3. Phân công, phân cấp quản lý rừng rõ ràng
Trách nhiệm quản lý Nhà nước về rừng và đất lâm nghiệp cần được phân công rõ ràng xuống chính quyền cơ sở. Điều này giúp tăng cường giám sát, phát hiện sớm các hành vi xâm hại rừng, đồng thời nâng cao trách nhiệm quản lý tại địa phương.
4. Quản lý chặt chẽ các cơ sở chế biến và lưu thông gỗ
Kiểm soát toàn bộ các cơ sở chế biến gỗ, thực hiện truy xuất nguồn gốc gỗ hợp pháp và đình chỉ ngay những cơ sở vi phạm quy định. Ngoài ra, việc xóa bỏ các tụ điểm kinh doanh, buôn bán lâm sản trái phép sẽ giảm thiểu nguy cơ khai thác rừng trái pháp luật.
5. Nâng cao năng lực kiểm lâm
Cần rà soát, kiện toàn lực lượng kiểm lâm, tăng cường kiểm tra đột xuất và xử lý nghiêm các trường hợp tiêu cực, thiếu trách nhiệm. Một lực lượng kiểm lâm chuyên nghiệp, tận tâm sẽ góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ rừng toàn quốc.
6. Tuyên truyền và tạo nhận thức cộng đồng
Công tác truyền thông về các điển hình tốt trong quản lý bảo vệ rừng và phản ánh trung thực các hành vi vi phạm sẽ tạo nhận thức chung và thống nhất hành động trong đấu tranh phòng ngừa phá rừng. Sự tham gia của cộng đồng là yếu tố then chốt để rừng được bảo vệ bền vững.
Thực trạng bảo vệ môi trường rừng tại Việt Nam
Việt Nam sở hữu hệ sinh thái rừng phong phú, đa dạng sinh học xếp vào loại giàu nhất nhì thế giới. Trước năm 1945, diện tích rừng nguyên sinh của nước ta đạt khoảng 14 triệu ha, chiếm hơn 42% tổng diện tích tự nhiên. Tuy nhiên, đến năm 1975, diện tích rừng chỉ còn 9,5 triệu ha và hiện nay giảm xuống khoảng 6,5 triệu ha, chiếm chưa đầy 20%. Rừng Việt Nam phân bố rộng khắp từ Bắc đến Nam, trải dài trên nhiều dạng địa hình, từ rừng núi nhiệt đới, rừng già nguyên thủy, rừng cây lá rộng, rừng lá kim, rừng thứ cấp đến rừng ngập mặn, rừng tre trúc…
Đa dạng sinh học của rừng Việt Nam là tài sản quý giá. Hệ thực vật bao gồm khoảng 12.000 loài, trong đó 10% là loài đặc hữu, nhiều loài được sử dụng làm lương thực, dược liệu và gỗ quý. Rừng cũng là nơi cư trú của hàng nghìn loài động vật, từ chim, thú, bò sát, lưỡng cư đến cá nước ngọt và cá biển, nhiều loài nằm trong Sách Đỏ, có giá trị khoa học và kinh tế cao. Sự phong phú này tạo nên lợi thế cạnh tranh quan trọng nếu được bảo vệ và khai thác bền vững.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy rừng Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng. Trung bình mỗi năm, diện tích rừng giảm 160–200 nghìn ha do khai thác gỗ trái phép, cháy rừng, mở rộng đất canh tác, du canh du cư và săn bắt động vật bừa bãi. Rừng ngập mặn bị phá để lấy đất nuôi trồng thủy sản, dẫn đến mất cân bằng sinh thái, xói mòn bờ biển và suy giảm nguồn lợi thủy hải sản. Chất lượng rừng suy giảm nghiêm trọng, rừng nguyên thủy chỉ còn khoảng 10%, đặc biệt ở các tỉnh miền núi như Lai Châu (7,88%), Sơn La (11,95%) và Lào Cai (5,38%).
Những tổn thất về rừng kéo theo hệ quả kinh tế – xã hội lớn, ảnh hưởng đến phát triển bền vững. Mặc dù các chương trình trồng rừng đang được triển khai, nhưng chưa bù đắp được mức mất rừng hiện tại và khó đạt mục tiêu tăng độ che phủ rừng lên 45% vào năm 2020. Các vùng rừng núi cũng bị suy thoái đất do phương thức canh tác nương rẫy lạc hậu, chặt phá và đốt rừng bừa bãi.
Để đảm bảo cân bằng sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học, việc bảo vệ môi trường rừng là cấp thiết. Việt Nam đã hình thành hệ thống bảo tồn gồm 10 vườn quốc gia, 52 khu dự trữ sinh quyển, 18 khu bảo tồn loài/sinh cảnh, 22 khu bảo vệ cảnh quan và dự kiến 16 khu bảo tồn biển. Các mô hình Làng sinh thái được triển khai nhằm cải thiện môi trường, tăng đa dạng sinh học, kết hợp kiến thức truyền thống với khoa học hiện đại.
Bảo vệ rừng không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan chức năng mà còn đòi hỏi nâng cao nhận thức toàn dân. Việc tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật và xử lý nghiêm các hành vi phá rừng bừa bãi phải đi đôi với các dự án trồng rừng, phục hồi hệ sinh thái và duy trì các nguồn gen quý hiếm. Chỉ khi rừng được bảo vệ toàn diện, Việt Nam mới có thể phát triển kinh tế bền vững, đảm bảo an ninh sinh thái và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Hãy chủ động tham gia các hoạt động bảo vệ rừng và nâng cao ý thức cộng đồng. Mỗi hành động nhỏ hôm nay sẽ tạo ra sự khác biệt lớn cho thế hệ mai sau.